Gerard Scheltens
Opus Klassiek, Netherlands
July 2019

The Romantic Violin Concerto is alweer bij volume 22, dus deze spin-off van het succesvolle The Romantic Piano Concerto doet het goed. De laden gevuld met ongespeelde muziek zijn onuitputtelijk, want er zijn talloos veel meesterlijke, verdienstelijke en/of aandoenlijke stiefkinderen van de muziekgeschiedenis die het niet gemaakt hebben in het repertoire. Soms lijkt het maar toevallig dat het ene stuk wel een succes wordt en het andere niet. Zo'n concert van Eduard Lassen bevat welluidende melodieën vol zoetvloeiende vioollyriek die het op het concertpodium prima zouden doen.

Het was de naam Rued Langgaard die mij nieuwsgierig maakte naar deze cd, want ik verwachtte weer wat verrassends van de grillige Deense componist van Sfærernes Musik, Det Himmelrivende en Antikrist. Dat kwam bij dit eendelige vioolconcert niet helemaal uit. Een verrassing moet nu eenmaal onverwacht komen en ik had het dus kunnen weten. Maar een interessant werk is het wel. Ook de kennismaking met de conventionele maar fraaie concerten van Eduard Lassen en (Ludwig) Philipp Scharwenka was aangenaam, al werd ook door hen de hemel niet bestormd.

Net als Langgaard was de in 1830 geboren Eduard Lassen een Deen, maar hij groeide vanaf zijn derde jaar op in Brussel en volgde daar het conservatorium. In 1851 was hij de eerste Belgische Prix de Rome-winnaar met de cantate Le festin de Balthazar. Een ander wapenfeit was in 1857 de première van zijn opera Landgraf Ludwigs Brautfahrt in Weimar, de stad waar hij Liszt opvolgde als Hofkapellmeister en waar hij in 1904 stierf. Hij dirigeerde de première van Saint-Saëns' Samson et Dalila en introduceerde Tristan und Isolde in Weimar. Zin assistent werd de jonge Richard Strauss. Het vioolconcert dateert uit 1888 en is opgedragen aan de Tsjechische violist Karel Halír, dezelfde die later het vioolconcert van Sibelius ten doop zou houden. Lassen componeerde verder acht symfonieën, vier opera's, toneelmuziek en liederen—en verdween in de vergetelheid.

Maar … toen ik vanochtend wakker werd met het openingthema van Lassens vioolconcert zoemend in mijn hoofd—gisteravond voor het eerst gehoord—wist ik dat ik te maken had met een vinder van melodieën die erin slagen in het geheugen te blijven haken. Dat is zijn sterke punt, maar tegelijk ook zijn zwakte. De drie delen klinken heel aangenaam en melodieus, maar harmlos. Je krijgt het het gevoel dat de componist maar geen genoeg kon krijgen van zijn fraaie openingsthema met huppeltje op het eind, zodat hij het laat voortmeanderen zonder veel kern of structuur. Ook het tweede deel, Andante cantabile, roept bewondering op voor de wonderbaarlijk zoetgevooisde thematiek, maar toch verandert hier de sfeer bij een markante passage, waarbij twee snaren bespeeld worden met unisono dubbelgrepen. Het lijkt mij uitermate lastig voor de violist, maar geeft een opmerkelijk effect. Een virtuozenconcert is dit overigens niet: Lassen legt de nadruk op het melodieuze en ziet zelfs af van cadensen. De dansante finale klinkt opgewekt bruisend zoals het een finale past, en is het minst opmerkelijke deel van dit zangerige concert.

De componist van het tweede concert op deze cd is niet Xaver Scharwenka die ruime aandacht krijgt in de reeks The Romantic Piano Concerto , maar zijn oudere broer Philipp (1847-1917). Hij werd geboren in Posen in Pruisen (nu Poznan in Polen) en heeft zo'n 120 werken op zijn naam, waaronder twee, misschien drie symfonieën, symfonische gedichten, koorwerken en kamermuziek. Samen met zijn broer leidde hij het Klindworth-Scharwenka-Conservatorium in Berlijn. Tot zijn beroemdste studenten behoren Otto Klemperer en Oskar Fried.

Zijn vioolconcert in G uit 1894 op deze cd heeft grotendeels dezelfde eigenschappen als dat van Lassen, maar het gaat dieper. Als geheel is het minder behaaglijk en wat meer robuust. Dat geldt niet alleen de solopartij, maar ook de orkestratie, want Scharwenka ‘doet' veel meer met het orkest dan Lassen. Het klinkt ook wat expressiever en doelgerichter. Prachtig is het donkere, melancholieke tweede deel, voor mij het hoogtepunt van de hele cd. Net als bij Lassen is de finale het uitbundigste maar ook het minst interessante deel, en ook Schwarwenka heeft cadensen weggelaten.

En dan Langgaard. De componist-nummer-2 van Denemarken, die zo'n hekel; had aan de dominantie van ‘onze grote componist’ Carl Nielsen (een van zijn leraren notabene) dat hij een satirisch koorwerkje over hem schreef, had de teruggetrokken positie van organist van de Dom van Ribe toen hij in 1944 zijn eendelige vioolconcert-met-piano componeerde. Het duurt maar tien minuten en de decoratieve pianopartij geeft er een aparte kleur aan. Of je het strikt formeel tot de ‘romantische vioolconcerten’ kunt rekenen is maar de vraag, maar echt modern is het ook niet met die straussiaanse, dansante guirlanden waarmee het eindigt. Ik heb van Langgaard merkwaardiger stukken gehoord, mystieke, hemelbestormende, bizarre zelfs, naast heel conventionele en langdradige. Bij deze componist weet je het nooit, dit vioolconcert zit er ongeveer tussenin. Langdradig is het zeker niet.

Het BBC Scottish Symphony Orchestra is een van Hyperions favoriete huisorkesten (vaak zijn radio-uitzendingen gekoppeld aan de cd-releases). Linus Roth en Antony Hermus zijn nieuw in de serie, maar maken zich al meteen volledig waar. De Duitser Roth speelt vaker onbekend repertoire en zet zijn Dancla-Stradivarius met hartstocht en een lyrische mooie toon in voor deze muziek alsof het om meesterwerken gaat. En dat worden ze dan vanzelf. Even idiomatisch, met hoorbare toewijding, wordt er gedirigeerd door ‘onze' Antony Hermus en daarmee wordt deze cd een feest om naar te luisteren. Ik heb het vaker gezegd: provinciaalsheid werkt in zo'n geval averechts, topuitvoeringen moeten het zijn. Kopen!

Opus Klassiek, Netherlands